พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ เจ้าสามพระยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เป็นพิพิธภัณฑ์ที่จัดตั้งขึ้นตามพระราชปรารภในพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร คราวเสด็จพระราชดำเนินมาทอดพระเนตรโบราณวัตถุที่พบจากกรุพระปรางค์วัดราชบูรณะ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เมื่อวันที่ 23 พฤศจิกายน 2500 กรมศิลปากรจึงได้สนองพระราชปรารภจัดสร้าง พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ เจ้าสามพระยาขึ้น
